कमी पाण्यात चांगला उत्पन्न देणारे पिके
कमी पाण्यावर अधिक उत्पादन मिळवणाऱ्या पिकांची निवड शेतकऱ्यांसाठी फार महत्त्वाची ठरते, विशेषत: पाणी तुटवड्याच्या भागात. हे पिके कमी सिंचनात जास्त उत्पन्न देऊ शकतात आणि शाश्वत आर्थिक लाभ मिळवून देतात. यामुळे केवळ शेतकऱ्यांची आर्थिक स्थिती सुधारत नाही, तर नैसर्गिक संसाधनांचा कार्यक्षम वापरही होतो.
१. मोरिंगा (शेवगा)
मोरिंगा, ज्याला शेवगा किंवा “ड्रमस्टिक” असेही म्हणतात, कमी पाण्यावर सहज वाढणारे आणि अधिक उत्पादन देणारे पीक आहे. हे झाड एकदा लावल्यास ८-१० वर्षे उत्पन्न देते.
- मागणी: मोरिंगाला आयुर्वेद, औषधनिर्माण आणि आहारातील पोषणासाठी मोठी मागणी आहे.
- लागवड: १०००-१६०० रोपे प्रति एकर लागतात.
- उत्पन्न: एका एकरात ४०००-५००० किलोपर्यंत उत्पादन मिळू शकते.
- बाजारभाव: प्रति किलो ₹६०-७० दराने विक्री करता येते.
- लाभ: कमी पाणी, कमी खर्च, उच्च नफा; दर हंगामात उत्पन्न मिळण्याची शक्यता.
२. ज्वारी
ज्वारी हे मराठवाड्यातील प्रमुख पीक आहे आणि कमी पाण्यातही टिकाव धरते. यामध्ये आहारातील पोषण तत्त्वे मोठ्या प्रमाणात असतात, म्हणूनच बाजारात याला नेहमी मागणी असते.
- लागवड: ५-६ किलो बियाणे प्रति एकर लागते.
- पाणी आवश्यकता: कमी पाण्यावर वाढू शकते; रुक्ष हवामानातही उत्पादन टिकते.
- उत्पन्न: साधारण ८-१० क्विंटल प्रति एकर.
- बाजारभाव: प्रति क्विंटल ₹२५००-३००० पर्यंत विक्री.
- लाभ: कमी पाणी व खर्च, अधिक स्थिरता; यासोबत मिश्र पीक घेणे सोपे जाते.
३. तुर
तुर ही कमी पाण्यावर टिकणारी आणि पोषकद्रव्ये भरपूर असलेली कडधान्य पिके आहे. तुरला डाळ आणि पशुखाद्य म्हणून मोठी मागणी आहे.
- लागवड: साधारणतः ५ किलो बियाणे प्रति एकर लागते.
- उत्पन्न: ५-६ क्विंटल प्रति एकर उत्पादन मिळते.
- बाजारभाव: प्रति क्विंटल ₹५०००-₹६००० दर.
- लाभ: कमी सिंचनात वाढणारे, उच्च पोषण तत्त्वे, मिश्र पीक म्हणून योग्य.
४. बाजरी
बाजरी ही एक रुक्ष आणि गरिबीमध्येही टिकणारी पीक आहे. या पिकाची वाढ उष्ण आणि रुक्ष हवामानात उत्तम होते.
- लागवड: प्रति एकर साधारण ३-४ किलो बियाणे.
- उत्पन्न: ८-१२ क्विंटल प्रति एकर.
- बाजारभाव: प्रति क्विंटल ₹२५००-₹३५००.
- लाभ: कमी पाणी, रुक्ष हवामानात टिकणारे; भरपूर पोषक तत्व असलेले धान्य म्हणून ओळखले जाते.
५. सफरचंद बोर
सफरचंद बोर हे कमी पाण्यावर वाढणारे फळपीक असून, बाजारात फळाला आणि त्यापासून तयार होणाऱ्या पदार्थांना मोठी मागणी आहे.
- लागवड: १०००-१२०० रोपे प्रति एकर.
- उत्पन्न: १५-२० टन प्रति एकर.
- बाजारभाव: प्रति किलो ₹३०-₹४०.
- लाभ: कमी पाणी, उच्च नफा, फळांचे निर्यात शक्यता.
६. कुसुम (मिलीट)
कुसुम हे पीक कमी सिंचनात उत्कृष्ट उत्पादन देणारे आहे. याची फळे अत्यंत पोषक असतात, ज्यामुळे याला आरोग्य-प्रेमींमध्ये लोकप्रियता आहे.
- लागवड: प्रति एकर १-२ किलो बियाणे.
- उत्पन्न: ५-७ क्विंटल प्रति एकर.
- बाजारभाव: प्रति क्विंटल ₹२०००-₹२५००.
- लाभ: पाण्याची कमी गरज, उष्ण वातावरणात चांगली टिकणारी, बाजारपेठेत चांगला दर.
निष्कर्ष
कमी पाण्यात अधिक उत्पन्न देणाऱ्या पिकांच्या योग्य निवडीमुळे शेतकऱ्यांना आर्थिक स्थिरता प्राप्त होऊ शकते. पाणी तुटवड्याच्या भागात उच्च उत्पादनक्षम पिके घेऊन शेतकरी अधिक उत्पन्न मिळवू शकतात.
