महाराष्ट्रात किवी शेती(kiwi farming)- उत्पादन, व्यवस्थापन आणि बाजारपेठेचे मार्गदर्शन
किवी हे एक अत्यंत पोषणमूल्ययुक्त फळ असून, त्याला आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत मोठी मागणी आहे. महाराष्ट्रातील थंड हवामान असलेल्या डोंगराळ भागांत, योग्य नियोजन आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून किवी शेती यशस्वीपणे करता येते. किवीच्या लागवडीद्वारे शेतकऱ्यांना चांगला नफा मिळवता येतो, तसेच महाराष्ट्रातील फळ शेतीच्या विविधतेत भर पडते.
महाराष्ट्रात किवी शेतीसाठी योग्य भाग
१. हवामान:
- किवीला थंड आणि सौम्य हवामानाची गरज असते.
- महाबळेश्वर, सातारा, पुणे, नाशिक आणि पश्चिम घाटातील डोंगराळ भाग किवी उत्पादनासाठी योग्य आहेत.
२. माती:
- निचरा होणारी पोयट्याची किंवा वाळूमिश्रित माती योग्य.
- मातीचा pH स्तर ५.५ ते ७.० दरम्यान असावा.
- पाणी साचणार नाही, याची दक्षता घ्यावी.
किवी शेती सुरू करण्यासाठी महत्त्वाचे टप्पे
१. जमिनीची तयारी:
- जमीन नांगरून सेंद्रिय खत (गांडूळ खत, शेणखत) मिसळा.
- गोटाळे आणि तण काढून जमीन स्वच्छ करा.
२. योग्य वाण निवड:
- किवीचे उत्पादन घेण्यासाठी हायवर्ड, हेयवर्ड, आणि मोंटी हे वाण महाराष्ट्रातील हवामानासाठी योग्य मानले जातात.
- एका एकर क्षेत्रासाठी १२०-१५० रोपे लागतात.
३. लागवड पद्धत:
- जून-जुलै महिन्यात लागवड करा.
- प्रत्येक रोपामध्ये ४ x ४ मीटर अंतर ठेवा.
- रोपाला आधार देण्यासाठी लोखंडी किंवा बांबूच्या खांबांचा वापर करा.
४. सिंचन व्यवस्थापन:
- ठिबक सिंचन पद्धत वापरल्यास पाण्याची बचत होते.
- झाडांच्या मुळांमध्ये ओलावा कायम ठेवा, परंतु पाणी साचणार नाही, याची खबरदारी घ्या.
५. खत व्यवस्थापन:
- सेंद्रिय खते मुख्यतः वापरा.
- रोप लागवडीनंतर पहिल्या २-३ महिन्यांत नत्र, स्फुरद, आणि पालाश यांचे संतुलित मिश्रण द्या.
- दर तीन महिन्यांनी गांडूळ खताचा वापर करा.
किवी पिकावरील कीड आणि रोग व्यवस्थापन
सामान्य कीड:
- मावा: निंबोळी अर्क फवारणी करा.
- फळ छिद्रक: जैविक कीटकनाशकांचा वापर करा.
रोग:
- पाने पिवळी पडणे (Chlorosis): मातीचा pH स्तर संतुलित ठेवा.
- फळ सडणे: तांबेरहित फवारणीचा उपयोग करा.
किवी काढणी आणि साठवणूक
१. काढणी प्रक्रिया:
- किवीचे फळ झाडावर ६-७ महिने तयार होते.
- फळ पक्व झाल्यानंतर सावधगिरीने काढणी करा.
२. साठवणूक:
- किवी फळ ०-१°C तापमानावर ४-६ महिने टिकते.
- साठवणीसाठी थंड साखळी प्रणालीचा उपयोग करा.
किवी उत्पादनाची विक्री आणि बाजारपेठ
१. थेट विक्री:
- स्थानिक बाजारपेठ, किराणा दुकाने, आणि सुपरमार्केटमध्ये थेट विक्री करा.
२. प्रक्रिया उद्योग:
- किवी जॅम, ज्यूस, आणि सुकवलेल्या फळांसाठी प्रक्रिया उद्योगांना पुरवठा करा.
३. निर्यात:
- आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत किवीला मोठी मागणी आहे, विशेषतः युरोप आणि मध्य-पूर्वेत.
- किवीचे प्रमाणित उत्पादन करून निर्यात नोंदणी करा.
किवी शेतीतील खर्च आणि नफा (१ एकर क्षेत्र)
| घटक | खर्च (₹) |
|---|---|
| जमीन तयारी | १०,००० |
| रोपे (१२०-१५०) | ७५,००० |
| खते आणि औषधे | २०,००० |
| सिंचन आणि आधार | ३०,००० |
| मजुरी खर्च | २५,००० |
| एकूण खर्च: | १,६०,००० |
उत्पन्न:
- पहिल्या तीन वर्षांनंतर झाडे पूर्ण उत्पादनाला येतात.
- प्रति एकर ८-१० टन उत्पादन होऊ शकते.
- बाजारभावानुसार ₹१,५०,०००-₹२,५०,००० प्रति टन विक्री होते.
नफा:
- तिसऱ्या वर्षानंतर ₹८-१० लाखांपर्यंत वार्षिक नफा मिळू शकतो.
किवी शेतीतील आव्हाने आणि उपाय
आव्हाने:
- महाराष्ट्रातील उष्ण हवामान काही ठिकाणी आव्हान ठरते.
- पाणी व्यवस्थापन योग्य नसल्यास उत्पादनावर परिणाम होतो.
उपाय:
- हरितगृहाचा वापर करून तापमान नियंत्रित ठेवा.
- कृषी तज्ज्ञांचे मार्गदर्शन घ्या.
निष्कर्ष
महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी किवी शेती हा एक नव्या युगाचा पर्याय आहे. थंड हवामान आणि योग्य व्यवस्थापनाचा अवलंब केल्यास किवी उत्पादन मोठ्या प्रमाणावर फायदेशीर ठरू शकते. वाढत्या बाजारपेठेच्या मागणीमुळे किवी शेतीतून शेतकऱ्यांना आर्थिक स्वावलंबन साध्य करता येईल.
