शेतीतून उद्योजकतेकडे: रखमाजी शेलके यांच्या रेशीम उद्योगाची यशोगाथा

कष्ट आणि जिद्द यांच्या जोरावर नव्या तंत्रज्ञानाचा वापर करत ग्रामीण भागातील शेतकऱ्यांनी अभूतपूर्व यश मिळवले आहे. त्यातीलच एक अद्वितीय उदाहरण आहे जालना जिल्ह्यातील घनसावंगी तालुक्यातील श्री. रखमाजी शेलके. परंपरागत शेतीमध्ये आर्थिक अडचणींना तोंड देत असतानाही, त्यांनी सरकारच्या योजनांचा फायदा घेतला आणि रेशीम उद्योगात यशस्वी वाटचाल सुरू केली. श्री. शेलके यांची ही यशोगाथा प्रबळ इच्छाशक्ती, कठोर परिश्रम, आणि आधुनिक साधनसंपत्तीचा योग्य उपयोग कसा करावा याचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे.

रेशीम उद्योगाची सुरुवात

पारंपरिक शेतीतून समाधानकारक उत्पन्न न मिळवणारे शेलके यांच्या जीवनात परिवर्तनाची सुरुवात झाली ती महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना (MGNREGA) आणि जिल्हा रेशीम कार्यालयाच्या सहकार्याने. रेशीम उत्पादनाचा विचार करताच त्यांनी आपल्या जमिनीत महामुलबरीची लागवड करून पहिला प्रयोग केला. २०१४-१५ मध्ये केवळ ०.५ एकर क्षेत्रात केलेली मलबरी लागवड त्यांच्या रेशीम व्यवसायाची सुरुवात ठरली. पुढे MGNREGS अंतर्गत आर्थिक सहाय्य मिळाल्यामुळे त्यांनी लागवड क्षेत्र वाढवले आणि उत्पन्नात सुधारणा घडवून आणली.

उत्पादनवाढीचे प्रयत्न

शेलके यांनी मलबरीच्या लागवडीतून २०१७-२० या कालावधीत एकूण ११.७ लाख रुपयांचे उत्पन्न मिळवले. यामध्ये त्यांनी जवळजवळ ४२२५ किलो कोकुनचे उत्पादन केले, जे त्यांच्यासाठी प्रचंड आर्थिक लाभदायक ठरले. MGNREGS अंतर्गत मिळालेल्या अनुदानामुळे त्यांनी त्यांच्या शेतीसाठी आवश्यक सोयीसुविधा, जसे शेततळे आणि सिंचन व्यवस्था यांची उभारणी केली, ज्यामुळे त्यांचे उत्पन्न आवक प्रचंड वाढले.

पाण्याच्या समस्येवर मात

२०१८-१९ मध्ये आलेल्या दुष्काळाने अनेक शेतकऱ्यांचे उत्पन्न घटले असताना, शेलके यांनी मात्र शेततळ्याच्या माध्यमातून पाण्याच्या अडचणींवर मात केली. १००’ x ८५’ आकाराचे शेततळे तयार करून त्यांनी पाण्याचा सुरक्षित स्रोत निर्माण केला, ज्यामुळे त्यांना त्यांच्या शेतीसाठी आवश्यक पाणी मिळू लागले आणि उत्पादनावर त्याचा सकारात्मक परिणाम झाला. हे शेततळे त्यांच्या शेतातील पाणी व्यवस्थापनासाठी एक मोठी संपत्ती ठरली.

इतर शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणा

शेलके यांच्या यशोगाथेमुळे गावातील इतर शेतकरी देखील रेशीम व्यवसायाकडे आकर्षित झाले. त्यांच्या मार्गदर्शनाने गावातील २० पेक्षा अधिक शेतकऱ्यांनी रेशीम उद्योगात पाऊल ठेवले, ज्यामुळे गावात रोजगारनिर्मिती झाली आणि अनेकांचे उत्पन्न सुधारले. त्यांनी गावात जागृती निर्माण केली आणि पारंपरिक शेतीव्यवसायाबरोबरच नव्या तंत्रज्ञानाचा वापर करून अधिकाधिक उत्पन्न मिळविण्याचे ध्येय साध्य केले.

निष्कर्ष

श्री. रखमाजी शेलके यांचा प्रवास म्हणजे एक प्रेरणादायी कथा आहे. त्यांनी जिद्द, परिश्रम, आणि योग्य योजनांचा फायदा घेऊन केवळ आपले उत्पन्न वाढवले नाही, तर इतर शेतकऱ्यांना देखील नवी दिशा दिली. त्यांच्या यशाचे रहस्य त्यांच्या कठोर परिश्रमात आणि सरकारच्या योजना वापरण्यात दडलेले आहे. त्यांच्या यशोगाथेमुळे आज अनेक शेतकरी सेंद्रिय पद्धतीने रेशीम उत्पादन करण्यासाठी प्रेरित होत आहेत, आणि हा बदल ग्रामीण अर्थव्यवस्थेत सकारात्मक बदल घडवून आणणारा ठरला आहे.